Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitâtapatrâdhâranî

Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitâtapatrâdhâranî Künye Bilgileri

Ayşe Kılıç Cengiz'in hazırladığı orijinal, bandrollü ve ilk baskı "Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitâtapatrâdhâranî" kitabı ikinci sayfa künye bilgileri şu şekilde:

• ISBN: 978-975-17-4903-1
  
• Orijinal İsmi: Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitâtapatrâdhâranî
• Yazar: Ayşe Kılıç Cengiz
• Baskı: Birinci Baskı, Eylül 2021, Ankara
• Ölçüler: 16,0 x 24,0 cm
• Sayfa sayısı, 495 sayfa (50 sayfa Giriş, 61 sayfa Metin, 20 sayfa Çeviri, 100 sayfa Notlar, 54 sayfa Diğer Versiyonlar, 33 sayfa Dizin, 17 sayfa Kaynakça, 102 sayfa (renkli) Tıpkıbasım)
• Dil: Türkçe
• Yayınevi: Türk Dil Kurumu
• Bandrol: Var
• Durum: 10/10 (yeni)

Eski Uygur Dönemine Ait Tantrik Bir Metin: Sitâtapatrâdhâranî Hakkında

Eski Uygurlara ait olan edebiyatın önemli bir kısmını Budist çevrede yazılan eserler oluşturur. Tarihleri boyunca Uygurlar, birden çok dine mensup olmuşlar ve genel itibarıyla Mahāyāna Budizmi ve onun bir kolu olan Vajrayāna, bir başka adıyla Tibet Budizmini benimsemişlerdir. Vajrayāna yani Tibet Budizmine ait edebiyatın temeli ise bazı Tantrik metinler vasıtasıyla oluşturulmuştur. Kitapta, sözü edilen Budizme ait Tantrik metinlerden birisi olarak adlandırılan ve bir dhāraṇī metni olarak bilinen, Sanskritçe adı "Ārya sarva-tathāgata-uṣṇīṣa-sitātapatrā-aparājitā nāma-dhāraṇī" olan Eski Uygurca Sitātapatrādhāraṇī adlı metin ele alınmıştır. “Beyaz şemsiyeli Tanrıça” olarak bilinen Sitātapatrā’nın, kendisine inananlar tarafından okunan ya da taşınan dhāraṇīsi ile inanırlarını kara büyü, şeytan ve çeşitli felaketlere karşı koruduğuna inanılmaktadır. Eserin Sanskritçe, Hotan-Sakaca, Tibetçe, Çince, Moğolca gibi çeşitli dillerde nüshaları bulunmaktadır. Eski Uygurcaya 13. ya da 14. yüzyılda Moğol Yuan Hanedanlığı döneminde çevrildiği düşünülmektedir.

Eserde incelenen fragmanlar, Berlin (U ve Mainz kodlu), St. Petersburg IOM, RAS, St. Petersburg State Hermitage Museum, Paris Bibliothèque Nationale de France, Nakamura Fusetsu, Ōtani ve Tachibana koleksiyonlarında muhafaza edilenlerdir. Bunlardan çoğu orijinalleri elde edilerek okunmuş olup elde edilemeyen birkaç fragman için üzerine yapılan yayımlardaki okumalar ya da fragmanlar esas alınarak çalışmamıza dâhil edilmiştir.

İçerisinde Berlin koleksiyonunda muhafaza edilen fragmanların da bulunduğu katalog çalışması A. Yakup ve M. Knüppel (2007) tarafından yapılmıştır. Berlin koleksiyonundaki fragmanlar esas alınarak oluşturulan çalışmada, belirtilen katalogda bulunan fragmanlardan Sitātapatrādhāraṇī’ye ait olanların hepsi dâhil edilmiştir. Ancak Sitātapatrādhāraṇī’nin Berlin koleksiyonuna ait fragmanlarının bir kısmı kayıp ya da eksik olduğu için metnin bütünlüğünü sağlamak amacıyla yukarıda da belirtilen diğer koleksiyon ve çalışmalardaki fragmanlara başvurulmuştur. nekitap.com

Konu ve Yöntem

Eserin “Giriş” bölümünde, eserin ait olduğu çevre olan Tantrik Budizm, bu Budizme ait diğer adlandırmalar, uygulama biçimleri, esere adını veren dhāraṇīler ve Sitātapatrā ile eserin içeriği hakkında bilgi verilmiştir. Bunlarla birlikte çeviri meselesi, çevirinin yapıldığı tarih, fragman sıralaması, eser ve eserin diğer versiyonları üzerine yapılan çalışmalar ve çalışmanın kurgusu üzerinde durulmuştur.

“Metin” bölümünde, esere ait fragmanların harf ve yazı çevrimleri yapılmıştır. Metnin bütünlüğünü sağlamak, onarımını yapmak ve yazımdaki farklılıkları ortaya çıkarmak için, farklı nüshalara ait olan paralel fragmanlar da dipnotlarda gösterilmiştir. Paralel fragmanların harf veya yazı çevrimleri ana metnin sonrasında verilmiştir. Eser üzerine yapılan çalışmalardaki farklı okumalar, yanlış okumalar ya da okuma önerileri de dipnotlarda belirtilmiştir.

“Çeviri” bölümünde, eserin Türkiye Türkçesine aktarımı yapılmıştır. Bu aktarımı yapmak amacıyla Eski Uygurca üzerine yapılmış çalışmalar, eserin çevrilmesi esnasında temel alınan diğer versiyon/versiyonlardan ve çeşitli terminoloji sözlüklerinden faydalanılmıştır.

“Notlar” bölümünde, çalıştığımız eserde geçen özellikle Sankritçe, Soğdca ve Çince kökenli Budist terminolojiye ait sözcüklerin yanında, çeşitli Budist terimlere karşılık oluşturulmuş Eski Uygurca terimler ve bazı nadir sözcükler ya da yapılar ele alınmıştır. Bu yapılırken öncelikle sözcüğün geldiği dil belirtilmiş, sözcüğün ele alındığı çalışmalarda verilen anlam ve açıklamalarla birlikte Budist terminoloji sözlüklerindeki tanımlardan bahsedilmiştir. Ayrıca metnin diğer dillerdeki versiyonlarıyla kıyaslamalar yapılarak sözcüğün bu dillerdeki karşılıkları verilmiş, eğer farklı bir çeviri ya da anlam var ise bunun üzerinde durulmuş ve çeşitli yorumlar yapılmıştır. Bununla birlikte sözcükler üzerine yapılan çeşitli tartışmalar da ele alınmıştır.

“Diğer Versiyonlar” bölümünde, eser ile eserin diğer dillerdeki versiyonları karşılaştırılarak Eski Uygurca versiyonda hangi satır aralıklarına denk geldikleri ve eksik satırlar gösterilmeye çalışılmıştır.

“Dizin” bölümünde, çalışmamızı oluşturan metindeki bütün sözcüklerin gramatikal dizini yapılmıştır. Sözcüklerden Türkçe olmayanlarının geldikleri diller belirtilmiş ve karşılıkları verilmiştir. Ayrıca madde başı sözcük için “Notlar” bölümünde bir açıklama yapıldıysa sözcük yanında “Notlar” bölümüne gönderme yapılmıştır. Böylelikle metnin Budist terminolojisine ait sözcükler ile birlikte daha iyi yorumlanması hedeflenmiştir.

“Tıpkıbasım” bölümünde, çalışmamızı oluşturan fragmanların fotoğrafları metni oluşturan sıralama çerçevesinde verilmiştir. U ve Mainz kodlu Berlin koleksiyonuna ait fragmanlar için Turfanforschung/ Digitales Turfan-Archiv’deki fotoğraflar kullanılmıştır. Kayıp olduğu düşünülen fragmanlar için eğer üzerine yapılmış bir çalışma bulunuyorsa o çalışmada verilmiş olan fotoğraflar, eğer fotoğraf yoksa çalışmanın kendisi kullanılmıştır. Berlin koleksiyonunda olmayan fragmanlar için ise fragmanların muhafaza edildikleri yerler ile iletişime geçilerek fragmanlar temin edilmiş ve “Tıpkıbasım” bölümüne eklenmiştir.

İçindekiler

ÖN SÖZ • 7
KISALTMALAR • 11
İŞARETLER • 15
1. GİRİŞ • 17
 1.1. ESER • 22
  1.1.1. Eserin Adı • 22
  1.1.2. Eserin Konusu • 23
  1.1.3. Eserin Farklı Dillerdeki Versiyonları • 27
  1.1.3.1. Tibetçe Versiyonu  • 27
  1.1.3.2. Çince Versiyonu  • 28
  1.1.3.3. Sanskrit ve Hotan-Saka Versiyonları  • 28
  1.1.3.4. Moğol Versiyonları  • 30
 1.2. Eserin Çevirisi • 30
  1.2.1. Çevirinin Tarihi ve Kaynağı  • 30
  1.2.1. Çeviriyi Yapan Kişi  • 39
 1.3. Fragmanların Düzenlenmesi • 39
  1.3.1. Fragman Sıralaması  • 39
  1.3.2. Esere Ait Diğer Kolofonlar ile Satır Sıralaması Tespit Edilemeyen Bazı Dhāraṇī Metinleri ve Çeşitli Fragmanların Sıralaması  • 46
 1.4. Sitātapatrādhāraṇī Üzerine Yapılan Çalışmalar • 47
 1.5. Çalışmanın Kurgusu  • 56
  1.5.1. Metin Kurgusunda İzlenen Yol   • 56
  1.5.2. Çeviride İzlenen Yol   • 63
  1.5.3. Notlar Oluşturulurken İzlenen Yol   • 63
  1.5.4. Diğer Versiyonlar Verilirken İzlenen Yol • 64
  1.5.5. Dizin Hazırlanırken İzlenen Yol • 65
  1.5.6. Tıpkıbasım Bölümü Oluşturulurken İzlenen Yol  • 66
2. METİN • 69
 2.1. Ana Metin • 69
 2.2. Paralel Fragmanlar • 130
3. ÇEVİRİ • 163
4. NOTLAR • 183
5. DİĞER VERSİYONLAR • 283
 5.1. Tibetçe Versiyon  • 283
 5.2. Çince Versiyon  • 301
 5.3. Hotan-Saka Versiyonu (KhoT A) • 307
 5.4. Hotan-Saka Versiyonu (KhoT B) • 315
 5.5. Sanskritçe Versiyon (HM I) • 324
 5.6. Sanskritçe Versiyon (HM II) • 326
 5.7. Sanskritçe Versiyon (GRETIL) • 327
 5.8. Sanskritçe Versiyon (SHT IV) • 337
6. DİZİN • 341
KAYNAKÇA  • 375
TIPKIBASIM • 393